IPC Section 396- Dacoity With Murder

भारतीय दंड संहिता (IPC) हा भारतातील फौजदारी गुन्ह्यांसाठी एक व्यापक कायदेशीर दस्तऐवज आहे. या अनेक कलमांपैकी, गुन्ह्यांच्या तीव्रतेच्या दृष्टीने सर्वात गंभीर कलमांपैकी एक म्हणजे कलम 396, जे खुनासह दरोड्याशी संबंधित आहे. हे कलम अशा गुन्ह्यांशी संबंधित आहे जिथे पाच किंवा अधिक व्यक्ती मिळून दरोडा घालतात आणि त्यादरम्यान एखाद्या व्यक्तीचा खून होतो. या गुन्ह्याचे गांभीर्य आणि त्याचा भारताच्या सामाजिक व कायदेशीर संरचनेवर होणारा परिणाम लक्षात घेता, या कलमाचे बारकाईने विश्लेषण करणे आवश्यक आहे.

दरोड्याची व्याख्या आणि कक्षा

कलम 396 चा तपशीलवार अभ्यास करण्यापूर्वी, दरोड्याचा अर्थ समजून घेणे गरजेचे आहे, जो कलम 391 मध्ये दिला आहे. IPC नुसार, जेव्हा पाच किंवा अधिक लोक मिळून चोरी करतात किंवा करण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा त्यास दरोडा म्हणतात. चोरी म्हणजे एखाद्याकडून त्याला इजा किंवा मृत्यूची भीती दाखवून मालमत्ता जबरदस्तीने घेणे. जेव्हा पाच किंवा अधिक लोक मिळून असे करतात, तेव्हा त्याचे स्वरूप अधिक गंभीर बनते आणि ते ‘दरोडा’ ठरतो.

दरोड्याचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे एका गटाद्वारे केलेली चोरी. पाच किंवा त्यापेक्षा अधिक व्यक्तींचा सहभाग हा त्याला चोरीऐवजी दरोडा बनवतो, जो अधिक धोकादायक मानला जातो.

कलम 396: खुनासह दरोडा

कलम 396 मध्ये दरोड्यास अत्यंत गंभीर स्वरूप दिले आहे, जे खुनासोबत जोडले गेले आहे. या कलमात नमूद आहे:

"जर पाच किंवा अधिक व्यक्ती मिळून दरोडा टाकत असताना त्यातील कोणी एक खून करतो, तर त्या सर्वांना मृत्यूदंड किंवा जन्मठेपेची शिक्षा दिली जाईल आणि दंडही केला जाईल."

म्हणजेच, जर दरोड्याच्या दरम्यान त्या गटातील कुणी खून केला, तर त्या गुन्ह्यात सामील सर्व व्यक्तींना समानरीत्या दोषी धरले जाईल, जरी त्या खुनात त्यांचा थेट सहभाग नसला तरीही. हे सामायिक हेतू आणि सामूहिक जबाबदारी या कायदेशीर तत्त्वांवर आधारित आहे.

गुन्ह्याची मूलभूत तत्त्वे

कलम 396 अंतर्गत एखाद्यावर गुन्हा दाखल करण्यासाठी खालील गोष्टी सिद्ध होणे आवश्यक आहे:

1. दरोड्याचा एकत्रित सहभाग: किमान पाच लोकांनी एकत्रितपणे चोरी केली पाहिजे.
2. दरोड्यादरम्यान खून: गुन्ह्यादरम्यान कुणीतरी खून केला पाहिजे.
3. सामूहिक जबाबदारी: प्रत्येक व्यक्तीला त्या खुनासाठी जबाबदार धरले जाते, जरी त्यांचा थेट सहभाग नसला तरीही.

कलम 396 अंतर्गत शिक्षा

खुनासह दरोडा केल्यास खालील शिक्षा दिली जाऊ शकते:

• मृत्यूदंड किंवा
• जन्मठेप आणि
• दंड.

या कलमात मृत्यूदंडाची तरतूद असल्यामुळे त्याच्या गंभीरतेची कल्पना येते. मात्र, बहुतेक वेळा न्यायालये जन्मठेपेची शिक्षा देतात आणि मृत्यूदंड फक्त 'दुर्मिळातील दुर्मिळ' प्रकरणांत दिला जातो.